Grofkeramiek Nederland
Vanaf 1 januari 2023 heb ik – door vervroegde pensionering
- de tijd gekregen om me volledig te richten op mijn passie, het onderzoeken van
de geschiedenis van steenfabrieken en pannenfabrieken in Nederland. Een eerste
stap daarin is het completeren en verbeteren van de informatie op de website encyclopedie
grofkeramiek van de Stichting Historie Grofkeramiek. Verder voer ik
provincie voor provincie een gestructureerd onderzoek uit naar de keramische
fabrieken die er ooit geweest zijn. Waarbij de aandacht in eerste instantie
gericht is op jaar van oprichting, jaar van beëindiging en de eigenaren. Om
vervolgens dieper op de fabrieken zelf in te kunnen gaan.
Als gevolg van diverse onderzoeksvragen die me de laatste tijd bereiken, heb ik een eigen bedrijf opgericht met de naam Het Stenen Verleden. Deze onderneming dient om diepgaande onderzoeksvragen over industrieel erfgoed te behandelen.
De passie voor geschiedenis van grofkeramiek is ontstaan doordat ik:
- altijd gewoond heb in Tegelen, een plaats die al 150 jaar het Nederlandse centrum van de dakpannenindustrie is,
- geschiedenis gestudeerd heb in Utrecht,
- 35 jaar gewerkt heb bij steen- en pannenproducent Teewen, later Wienerberger.
In het begin heb ik me vooral geconcentreerd op de
keramische industrie in Limburg, zie hieronder. Hierdoor heb ik me diverse
onderzoeksmethodes eigen gemaakt, die me nu goed van pas komen om andere
regio’s te onderzoeken.
Grofkeramiek Limburg
Eind 2007 heb ik, op verzoek van de Stichting Historie Grofkeramiek, de coördinatie op me genomen van het onderzoek naar het verleden van de grofkeramische industrie in Limburg. Het zwaartepunt van het onderzoek zal zich in eerste instantie richten op het bepalen van de diverse produktielokaties van de vele steenfabrieken, pannenbakkerijen en gresbuizenfabrieken in de provincie. Na een grondig literatuuronderzoek heb ik zo’n 175 lokaties opgespoord, waarvan de helft in het grofkeramische industriecentrum Tegelen, Belfeld, Beesel en Swalmen.
In mei 2009 zijn de resultaten van de diverse regionale coördinatoren gebundeld in een prachtige website getiteld encyclopedie grofkeramiek. Op deze website zijn alle momenteel bekende lokaties zichtbaar.
Een eerste, sterk ingekorte versie van de Limburgse lokaties wordt hieronder weergegeven. De resultaten zijn steeds gegroepeerd per postcode-gebied (eerste 2 cijfers van de postcode). Uitzonderingen hierop zijn de aparte links voor de plaatsen Tegelen, Belfeld, Reuver/Beesel, Swalmen en Echt. Dit leek mij voor de overzichtelijkheid nodig, omdat hier meer dan 10 lokaties aan te wijzen waren.
In de lijst en de encyclopedie zijn opgenomen alle bakkerijen en fabrieken van stenen, pannen en gresbuizen, voor zover gewerkt werd met vaste ovens. De tot 1900 veel voorkomende veldovens, die alleen voor de eenmalige productie van een grote hoeveelheid pannen of stenen gemaakt werden, zijn niet opgenomen.
De lijst met lokaties is niet compleet. Bovendien is het de bedoeling om zoveel mogelijk gegevens over de betreffende fabrieken te verzamelen. Daarom het verzoek om met mij contact op te nemen indien u meer informatie over een van de grofkeramische produktielokaties heeft.
Bovendien ben ik momenteel voor een deel der fabrieken in het bezit van veel meer dan de hier vermelde gegevens, zoals fabrieksnamen, eigenaren en enkele zaken. Indien u interesse heeft in deze tak van industrie in een bepaalde plaats of gebied, kunt u bij mij, via E-mail, de gedetailleerde gegevens opvragen.
Sinds
mei 2014 ben ik namens WIEL (Werkgroep Industrieel Erfgoed Limburg) bezig met
een gedetailleerder onderzoek naar het industriële erfgoed van de
grofkeramische fabrieken in Limburg. Omdat hierbij gekeken wordt naar
industrieel, komen ongeveer 110 fabrieken aan bod. Hiervan zijn er nog 13
actief. Bedoeling van het onderzoek is een inventarisatie te geven van alle
restanten van het industriële erfgoed, met een classificatie van het belang.
Want er is reeds veel verdwenen, maar er zijn nog steeds waardevolle stukken
die het bewaren waard zijn. Het boek is eind 2016 af.
In dit kader heb ik onlangs op RTV Roermond een lans gebroken voor behoud van industrieel erfgoed van de grofkeramiek in Limburg. Met name Teeuwen in Reuver en een deel van Euroceramics in Belfeld: http://www.youtube.com/watch?v=O1BdDsJxvRc#t=10 . Mijn deel begint rond 1:50 en duurt tot het einde.
Begin 2015
stuitte ik in het kader van mijn onderzoek op een nog gave pannenoven uit 1843.
De vindplaats was Lottum (gemeente Horst aan de Maas). Nadat archiefonderzoek
aangetoond had dat dit inderdaad een pannenoven betrof, werd begonnen met
schoonmaken van het interieur. Een laag van 30 cm modder werd verwijderd,
waardoor de originele vloer weer aan het licht kwam. Nu loopt een procedure om
het bouwwerk op de gemeentelijke monumentenlijst te krijgen. Een kort filmpje van
TV Limburg over de speurtocht is te vinden op http://www.tvl.nl/nl/video-embed?refpage=30961
Rechts: Het interieur van de pannenoven in Lottum (Foto: Peter Bors)